Wśród najpopularniejszych metod rozwiązywania sporów można wyróżnić postępowanie sądowe, arbitraż oraz mediację. Postępowanie sądowe oraz postępowanie przed sądem polubownym (arbitraż) opisywałem w poprzednich artykułach. Tym razem postaram się w największym skrócie opowiedzieć czym jest mediacja, poszukując jej definicji.
Mediacja a negocjacje i inne ADR
Mediacja jest metodą rozwiązywania sporów różniącą się w znaczący sposób od arbitrażu i sądownictwa państwowego. W przeciwieństwie do nich nie polega ona na wydaniu wiążącego orzeczenia, lecz stwarza możliwość zawarcia porozumienia, które będzie satysfakcjonowało wszystkie strony konfliktu.
Słowo mediacja pochodzi od łacińskiego mediare, oznaczającego być w środku. Aby zdefiniować mediację należy najpierw odnieść się do negocjacji, gdyż stanowią one bazę dla wielu definicji mediacji. M. Tabernacka definiuje negocjacje jako rodzaj interakcji społecznej, w której strony rozmów oraz innych działań podejmowanych w ramach procesu negocjacyjnego kształtują i definiują wzajemne stosunki.
A. Kalisz wskazuje na fakt, że negocjacje leżą u podstaw każdej mediacji, zwracając jednocześnie uwagę na dobrowolność, współzależność, względną równowagę między stronami oraz autonomię woli stron (tj. władzę decyzyjną spoczywającą w rękach stron) jako cechy sytuacji negocjacyjnej.
Definicje mediacji w literaturze przedmiotu
C. W. Moore definiuje mediację jako interwencję w negocjacje, czy też konflikt, akceptowalnej trzeciej strony, posiadającej minimalną możliwość podejmowania decyzji bądź pozbawionej takiej możliwości. Osoba ta towarzyszy zaangażowanym stronom w dobrowolnym zmierzaniu do akceptowalnego obustronnie porozumienia. Ponadto poza rozwiązywaniem konkretnych problemów, mediacja może ustanawiać bądź wzmacniać relacje oparte na wzajemnym szacunku i zaufaniu między stronami bądź też zakańczać ich relacje minimalizując straty psychiczne i koszty emocjonalne.
Mediacja jest też określana jako metoda rozwiązywania sporów w trybie szczególnego rodzaju negocjacji, prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej osoby trzeciej, czyli mediatora[1].
Problemy definicyjne
R. Morek zwraca uwagę na problemy definicyjne, związane z wielością rodzajów mediacji oraz technik mediacyjnych, a także oczekiwań co do celów, które mediacja powinna spełniać. Zauważa on, że część doktryny uznaje za mediacje metody w pełni dobrowolne i pozasądowe. Inna koncepcja traktuje mediacje jako zbiorcze pojęcie używane do określenia niejednorodnych postępowań o różnych nazwach, których celem jest pojednawcze rozwiązanie sporu przy pomocy osoby trzeciej.
Mediacja a prawo UE
Mediację definiuje także Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE. Definicja ta brzmi następująco: mediacja oznacza zorganizowane postępowanie o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich sporu, korzystając z pomocy mediatora. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez strony albo może je zaproponować lub zarządzić sąd lub nakazać prawo państwa członkowskiego[2].
Dyrektywa stanowi też, że: Termin ten obejmuje mediację prowadzoną przez sędziego, który nie jest odpowiedzialny za jakiekolwiek postępowanie sądowe dotyczące rzeczonego sporu. Nie obejmuje on jednak prób podejmowanych przez sąd lub sędziego rozstrzygającego spór w toku postępowania sądowego dotyczącego rzeczonego sporu[3]. Definicja ta zdaje się być zgodna z szerszym ujęciem mediacji, występującym w doktrynie. Należy jednak pamiętać, że szerokie ujęcie mediacji, nie utożsamia jej ze wszystkimi formami ADR (alternatywnych metod rozwiązywania sporów).
Warto podkreślić, że omawiana definicja obejmuje postępowanie z rekomendacji bądź zarządzenia sądu. Dopuszcza ona formę nakazu mediacji, co kłóci się z jej dobrowolnym charakterem. Jest ona więc niespójna wewnętrznie. Obejmuje ona jednak swoim zakresem szeroką gamę postępowań. Dopuszcza więcej niż dwie strony sporu (poprzez wyrażenie przynajmniej dwie strony), wskazując jednocześnie, iż próbują one same osiągnąć porozumienie, korzystając z pomocy mediatora.
Mediator w świetle przepisów dyrektywy
W tym miejscu należy przytoczyć również definicję mediatora zawartą w Dyrektywie. W świetle jej przepisów: mediator oznacza osobę trzecią, do której zwrócono się o to, aby przeprowadziła mediację w sposób skuteczny, bezstronny i kompetentny, bez względu na jej nazwę lub zawód wykonywany w danym państwie członkowskim oraz sposób jej wyznaczenia lub formę, w której zwrócono się do niej o przeprowadzenie mediacji[4].
Poprzednia definicja skłania jednak do zastanowienia, czy w przypadku prowadzenia mediacji w sposób nieskuteczny, tj. w przypadku, gdy mediacja nie zakończy się ugodą, osoby takiej nie można nazywać mediatorem, a w związku z tym całego postępowania mediacją, gdyż mediator nie spełniał kryterium przyjętego w Dyrektywie? Niestety pojęcie skuteczności nie zostało opisane w sposób pozwalający jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Wydaje się jednak, że nacisk tej definicji położony jest na oczekiwania stron, co do skuteczności mediatora, a nie na jego rzeczywistą skuteczność. W związku z tym fakt nieosiągnięcia porozumienia nie przeszkadza w nazywaniu takiego procesu mediacją.
Co charakteryzuje mediacje?
Podsumowując definicje mediacji, należy wskazać na jej dobrowolny charakter, a także podobieństwo do negocjacji, z tym że są to negocjacje prowadzone z pomocą bezstronnej i kompetentnej osoby, która ma pomóc stronom w osiągnięciu porozumienia. Celem mediacji jest właśnie porozumienie kończące konflikt, a nie orzeczenie mające go rozstrzygnąć na korzyść jednej ze stron. Mediacje umożliwiają osiągnięcie takiego porozumienia, które satysfakcjonować będzie wszystkie strony sporu. Zadaniem mediatora nie jest orzekanie w sprawie, a jedynie pomoc stronom w dojściu do porozumienia kończącego się ugodą.
Cele, zasady i rodzaje mediacji, a także jej dokładny przebieg i procedurę opiszę w kolejnych artykułach. W tym miejscu warto jednak szczególnie podkreślić pewne cechy mediacji. Można powiedzieć, że jest ona formą negocjacji, które koordynuje osoba trzecia. W odróżnieniu od postępowania sądowego, czy też arbitrażowego, to na stronach ciąży zadanie zakończenia sporu. To od stron zależy czy osiągną porozumienie. Mediator ma im tylko pomóc w przeprowadzeniu negocjacji, które skutkować mają rozwiązaniem sporu, pojednaniem oraz zachowaniem, czy też polepszeniem relacji.
Mediator nie rozstrzyga sporu, choć strony mogą poprosić go o wyrażenie niewiążącej opinii. Mediacja jest poufna, co zapewnia stronom większe poczucie bezpieczeństwa niż w przypadku postępowania sądowego. Nie jest ona zbytnio sformalizowana, w związku z czym pozwala na stworzenie bardziej przyjaznej atmosfery niż w sądzie państwowym bądź polubownym. Wśród jej zalet wymieniane są także niskie koszty i krótki czas potrzebny na zakończenie sporu, co potwierdzają dane statystyczne, które przeanalizuję w kolejnych tekstach.
Bibliografia
Binsztok A. (red.), Sztuka skutecznego prowadzenia mediacji – zagadnienia prawne i ekonomiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2012.
Kalisz A., Mediacja jako forma dialogu w stosowaniu prawa, wyd. Difin, Warszawa, 2016.
Moore C. W., Mediacje. Praktyczne sposoby rozwiązywania konfliktów, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.
Morek R., Wprowadzenie, w: Mediacje, teoria i praktyka, Gmurzyńska E., Morek R. (red.), Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.
Pieckowski S., Mediacja gospodarcza, Difin, Warszawa, 2015.
Tabernacka M., Negocjacje i mediacje w sferze publicznej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.
Weitz K., Gajda-Roszczynialska K., Mediacja w sprawach gospodarczych, w: System Prawa Handlowego (red. serii Włodyka S.), Tom 7. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych z udziałem przedsiębiorców (red. Wiśniewski T.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 2013.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, Dz. Urz. UE L 136 z 24 maja 2008 r.
Obraz StartupStockPhotos z Pixabay
[1] S. Pieckowski, Mediacja gospodarcza, Difin, Warszawa, 2015, s. 27.
[2] art. 3 lit. a, akapit pierwszy Dyrektywy 2008/52/WE
[3] art. 3 lit. a, akapit drugi Dyrektywy 2008/52/WE
[4] art. 3 lit. b Dyrektywy 2008/52/WE
