Mediacje w sprawach administracyjnych umożliwiają przemianę czysto władczego stosunku administracyjnego w rozmowę, której wszyscy uczestnicy mogą czuć się upodmiotowieni. Mediacje w takich sprawach możliwe są nie tylko w postępowaniu administracyjnym. Możliwe jest również wykorzystanie mediacji również na etapie postępowania przed sądami administracyjnymi. Niestety mediacje sądowoadministracyjne są rozwiązaniem rzadko wykorzystywanym w praktyce. Niemniej jednak warto przyjrzeć się bliżej przepisom, regulującym tego rodzaju mediacje, gdyż mogą one stanowić skuteczny sposób rozwiązywania skomplikowanych spraw administracyjnych.
Cel i podstawa mediacji sądowoadministracyjnych
Zanim przejdziemy do omawiania przepisów dotyczących mediacji sądowoadministracyjnych warto poczynić krótką uwagę terminologiczną. W przeciwieństwie do mediacji w postępowaniu administracyjnym, w którym pojęcie strony różni się od strony konfliktu, w mediacjach sądowoadministracyjnych pojęcie strony można rozumieć mniej więcej jako stronę konfliktu. Ilekroć w ustawie Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest mowa o stronie, rozumie się przez to również uczestnika postępowania. W postępowaniu w sprawie sądowoadministracyjnej stronami są skarżący oraz organ, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi. Zmienia to pozycję organu z nadrzędnej w postępowaniu administracyjnym, na równorzędną ze skarżącym w postępowaniu przed sądem administracyjnym.
Podstawa mediacji sądowoadministracyjnych
Podstawą mediacji sądowoadministracyjnej może być wniosek skarżącego lub organu, złożony przed wyznaczeniem rozprawy. Mediację można również prowadzić mimo braku wniosku stron o przeprowadzenie takiego postępowania.
Cele mediacji sądowoadministracyjnych
Celem mediacji sądowoadministracyjnych jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Podobnie jak w przypadku mediacji w postępowaniu administracyjnym granice możliwych ustaleń przyjętych w wyniku mediacji wyznaczone są granicami obowiązującego prawa. Zgodnie z przepisami Konstytucji RP Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Nawet mimo woli strony organ nie mógłby więc przekroczyć granic obowiązującego porządku prawnego.
Mediator w mediacji sądowoadministracyjnej
Mediację prowadzi wybrany przez strony mediator. Jeśli mediacja toczy się mimo braku wniosku stron o przeprowadzenie mediacji, a strony nie dokonały zgodnego wyboru mediatora, sąd kierując sprawę do mediacji, wyznacza mediatora posiadającego odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju.
Mediatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych. W szczególności może być to mediator wpisany na listę stałych mediatorów lub do wykazu instytucji i osób uprawnionych do prowadzenia postępowania mediacyjnego, prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego. Podobnie jak w przypadku mediacji w postępowaniu administracyjnym wydaje się, że wymogi te są zbyt niskie, by zapewnić odpowiedni poziom profesjonalizmu mediatora.
Bezstronność mediatora w mediacjach sądowoadministracyjnych
Mediator ma obowiązek zachować bezstronność przy prowadzeniu mediacji i niezwłocznie ujawnić okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwość co do jego bezstronności, w tym odpowiednio okoliczności stanowiące przesłanki do wyłączenia sędziego ze sprawy administracyjnej.
Dane stron i zapoznanie się przez mediatora z aktami sprawy
Po skierowaniu sprawy do mediacji przewodniczący wydziału niezwłocznie przekazuje mediatorowi dane kontaktowe stron oraz ich pełnomocników, w szczególności numery telefonów i adresy poczty elektronicznej, jeżeli je posiada.
Mediator ma również prawo przeglądać akta sprawy oraz otrzymywać odpisy, kopie i wyciągi z tych akt, chyba że strona w ciągu tygodnia od ogłoszenia lub doręczenia postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyrazi zgody na przeglądanie przez niego akt sprawy.
Poufność w mediacji sądowoadministracyjnej
Mediacje sądowoadministracyjne nie są jawne. Zarówno mediator, strony jak i inne osoby biorące udział w mediacji są zobowiązani zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedzieli się w związku z jej prowadzeniem, o ile strony nie postanowią inaczej.
Nie licząc ustaleń zawartych w protokole z przebiegu postępowania mediacyjnego, propozycje ugodowe, ujawnione fakty lub oświadczenia złożone w toku mediacji nie mogą być wykorzystywane po jej zakończeniu.
Koszty mediacji sądowoadministracyjnej
Mediatorowi przysługuje prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji, chyba że wyraził zgodę na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Koszty te pokrywane są przez strony.
Wynagrodzenie mediatora w sprawach sądowoadministracyjnych
W sprawach, w których przedmiotem zaskarżenia są należności pieniężne, wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 150 złotych i nie więcej niż 2000 złotych za całość postępowania mediacyjnego.
Jeśli sprawy dotyczą:
- koncesji, zezwoleń lub pozwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej,
- budownictwa i architektury,
- zagospodarowania przestrzennego,
- ochrony środowiska i przyrody,
- gospodarki wodnej,
- nieruchomości,
- rolnictwa i leśnictwa,
- własności przemysłowej,
- zobowiązań podatkowych,
- prawa celnego
– wynagrodzenie mediatora wynosi 150 złotych za pierwsze posiedzenie, a za każde kolejne – 100 złotych, łącznie nie więcej niż 2000 złotych.
W innych sprawach wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi 150 złotych za pierwsze posiedzenie, a za każde kolejne – 100 złotych, łącznie nie więcej niż 450 złotych.
Zwrot kosztów poniesionych przez mediatora w mediacji sądowoadministracyjnej
Mediatorowi przysługuje również zwrot niezbędnych i udokumentowanych wydatków (w związku z przeprowadzeniem mediacji) na pokrycie kosztów:
- przejazdów (na zasadach określonych dla pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej);
- wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego (nie więcej niż 70 złotych za jedno posiedzenie);
- korespondencji, (nie więcej niż 30 złotych).
Jeżeli strony nie przystąpią do mediacji, mediatorowi przysługuje zwrot poniesionych wydatków w wysokości nieprzekraczającej 70 złotych.
Koszty mediacji a VAT
Jeśli mediator jest zobowiązany do rozliczania VAT, jego wynagrodzenie podwyższa się o kwotę tego podatku, obliczoną zgodnie z przepisami o VAT.
Kwota podlegających zwrotowi wydatków mediatora, nieobejmująca kwoty VAT w stosunku do której mediatorowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu poniesienia tych wydatków, również podwyższana jest o kwotę VAT obliczoną zgodnie z przepisami dotyczącymi tego podatku.
Zakończenie mediacji sądowoadministracyjnej
Z przebiegu mediacji sądowoadministracyjnej mediator sporządza protokół, który zawiera:
- czas i miejsce przeprowadzenia mediacji;
- imię i nazwisko (nazwę) skarżącego, oznaczenie organu, a także ich adresy;
- imię i nazwisko oraz adres mediatora;
- dokonane przez strony ustalenia co do sposobu załatwienia sprawy;
- podpis mediatora oraz skarżącego i organu.
Odpis protokołu mediator winien doręczyć niezwłocznie stronom oraz sądowi, przed którym toczy się postępowanie.
Na podstawie ustaleń dokonanych w mediacji, organ uchyla lub zmienia zaskarżony akt albo wykonuje lub podejmuje inną czynność stosownie do okoliczności sprawy w zakresie swojej właściwości i kompetencji. Na akt wydany na podstawie tych ustaleń można wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie trzydziestu dni od doręczenia aktu albo wykonania lub podjęcia czynności. Skargę sąd rozpoznaje łącznie ze skargą wniesioną w sprawie na akt lub czynność, w której przeprowadzono postępowanie mediacyjne. Jeśli skarga na akt lub czynność wydane lub podjęte na podstawie tych ustaleń nie zostanie wniesiona lub zostanie oddalona, sąd umarza postępowanie w sprawie, w której przeprowadzono mediację.
Jeśli strony nie dokonają jednak ustaleń co do sposobu załatwienia sprawy, podlega ona rozpoznaniu przez sąd.
Podsumowanie
Mediacje sądowoadministracyjne są instrumentem niezwykle rzadko wykorzystywanym w praktyce. Niemniej jednak warto mieć na uwadze możliwość skorzystania z tej metody rozwiązywania sporów, nawet jeśli sprawa administracyjna trafi już przed oblicze sądu. Skorzystanie z mediacji może bowiem pomóc w zaoszczędzeniu kosztów, czasu i nerwów. Należy jednak pamiętać, że organ nie może dowolnie kształtować stosunku administracyjnego, gdyż nawet w mediacji jest on związany przepisami prawa.
Podstawa prawna
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 czerwca 2017 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu przed sądem administracyjnym (Dz. U. poz. 1087).
Obraz bertholdbrodersen z Pixabay
