Prowadzenie mediacji wiąże się z dużą odpowiedzialnością i wymaga wielu umiejętności oraz szerokiej wiedzy z różnych dyscyplin. Wydawać by się mogło, że w związku z tym mediator musi spełnić trudne do osiągnięcia wymogi związane z odpowiednimi studiami, odbyciem praktyki zawodowej lub aplikacji, czy też zdać stosowny egzamin. Rzeczywistość odbiega jednak od tego wyobrażenia. Wymagania formalne wobec mediatora są niższe niż być powinny, w związku z czym mediować mogą nawet osoby, które nie są do tego odpowiednio przygotowane. Tak jest w przypadku niemal wszystkich rodzajów mediacji. Nie inaczej wygląda to w przypadku zapewne najpowszechniejszych mediacji w sprawach cywilnych. Kim jest mediator w sprawach cywilnych? Jaka jest jego pozycja według przepisów o mediacji cywilnej?
Mediator w sprawach cywilnych
Osobą od której zależy najwięcej podczas właściwej części mediacji (z wyjątkiem samych stron konfliktu) jest mediator. To od jego osobowości, obranej strategii, zastosowanych technik prowadzenia mediacji, wiedzy co do samej mediacji, jak też natury sprawy, w której mediacja się odbywa, zależy czy dojdzie do zawarcia ugody i pojednania między stronami. W artykule Kim powinien być mediator? opisałem cechy mediatora, przedstawiając pewien model, do którego mediatorzy powinni dążyć. W tym artykule skupię się zaś na formalnych wymaganiach stawianych przed mediatorami cywilnymi oraz określonych prawem zadaniach, które przed nimi stoją.
Kto może pełnić funkcję mediatora?
Mediatorem może zostać osoba fizyczna, pod warunkiem posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystania z pełni praw publicznych. Wyjątkiem są czynni sędziowie, którzy nie mogą być mediatorami. Zakaz prowadzenia mediacji nie dotyczy zaś sędziów w stanie spoczynku. Taki stan rzeczy daje możliwość pełnienia funkcji mediatora niemal każdemu, niezależnie od jego wykształcenia i umiejętności. W opinii S. Pieckowskiego stan taki jest spowodowany przyjęciem przez autorów ustawy błędnego jego zdaniem założenia, że umiejętność prowadzenia mediacji nie jest kwestią wiedzy mediatora, a jedynie jego osobowości. Jak zauważa wyżej wymieniony autor, brak jest ograniczeń co do wyboru mediatora ze względu na pokrewieństwo z jedną ze stron. Nie przewiduje się także instytucji wyłączenia mediatora (choć moim zdaniem trudno powiedzieć, że taka instytucja jest konieczna, skoro strony mają w zasadzie zupełną dowolność w wyborze mediatora).
Kto może zostać stałym mediatorem?
Mediatorem w danej sprawie może być więc każdy, nawet jeśli zawodowo nie zajmuje się mediacjami. Nieco większe wymagania stawiane są stałym mediatorom. W poszukiwaniu odpowiednich regulacji w tym zakresie należy sięgnąć do Prawa o ustroju sądów powszechnych. Według tej ustawy, stałym mediatorem może zostać osoba, która:
- spełnia omawiane wcześniej wymagania określone w art. 1832 § 1 i § 2 k.p.c., tzn.:
- posiada pełną zdolność do czynności prawnych,
- korzysta z pełni praw publicznych,
- nie jest sędzią (z wyjątkiem sędziów w stanie spoczynku),
- posiada wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji,
- ukończyła 26 lat,
- zna język polski,
- nie była skazana prawomocnie za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
- została wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego.
Wpis na listę stałych mediatorów
Wpisu na listę stałych mediatorów dokonuje prezes sądu okręgowego w drodze decyzji wydawanej na wniosek osoby ubiegającej się o wpis. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów stanowi w § 5 ust. 1, że:
Do wniosku dołącza się kopie dokumentów potwierdzających wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji, którymi są: informacje o liczbie przeprowadzonych mediacji, spis wydanych publikacji na temat mediacji, opinie ośrodków mediacyjnych lub osób fizycznych o posiadanej wiedzy i umiejętnościach w zakresie mediacji, dokumenty poświadczające posiadane wykształcenie, odbyte szkolenia z zakresu mediacji oraz określające specjalizację.
Czy aby zostać stałym mediatorem trzeba odbyć praktykę?
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 1 marca 2017 r. (sygn. akt III SA/Gl 1487/16), zwrócił uwagę na fakt, że § 5 pkt 1 Rozporządzenia w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów nie zawiera zamkniętego katalogu dokumentów i oświadczeń. Jak stwierdził sąd:
(…)oświadczenia lub dokumenty, ujęte w tym katalogu są przykładowymi dokumentami potwierdzającymi wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji. Wobec tego brak załączenia jednego z nich albo załączenie innego, nie przesądza o braku formalnym wniosku, a tym bardziej o odmowie wpisu na listę stałych mediatorów(…).
WSA w Gliwicach uznał również, że:
(…)dla wykazanie wiedzy i umiejętności w zakresie mediacji niezbędne jest wykazanie doświadczenia w ich prowadzeniu, podczas gdy doświadczenie może obrazować poziom umiejętności a nie same umiejętności. Aby jednak zdobyć doświadczenie trzeba prowadzić mediacje a to umożliwia wpis na listę stałych mediatorów(…).
Taka interpretacja przepisów pozwala na wpisanie na listę stałych mediatorów osób, które np. nie wydały żadnej publikacji związanej z mediacją i nigdy nie prowadziły mediacji. Konieczne jest tylko spełnienie warunków formalnych określonych w art. 157a Prawa o ustroju sądów powszechnych.
Lista stałych mediatorów
Prawomocna decyzja o wpisie na listę stałych mediatorów jest podstawą do wpisania mediatora na listę stałych mediatorów prowadzoną w innym sądzie okręgowym. Takiego wpisu dokonuje się na wniosek mediatora złożony do prezesa tego sądu. Procedurę weryfikacji, dotyczącej spełniania omówionych wcześniej warunków przechodzi się więc tylko raz.
Aktualna lista stałych mediatorów udostępniana jest przez prezesa sądu okręgowego sądom i innym podmiotom w siedzibie sądu, a także zamieszczana przez niego w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej sądu.
Status stałego mediatora
Wpis na listę oznacza pewne zmiany dla mediatora. Stały mediator może bowiem odmówić mediacji tylko z ważnych powodów, o których jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić strony, a w przypadku mediacji sądowych także sąd. S. Pieckowski, wskazuje na ten zasadniczy brak możliwości odmowy podjęcia się mediacji jako jeden z dwóch powodów (obok swego rodzaju gwarancji jakości usług mediacyjnych) przemawiających za korzystaniem z usług mediatorów stałych. Stały mediator (podobnie jak sędzia, referendarz sądowy, urzędnik sądowy i asystent sędziego) może prowadzić spotkanie informacyjne dotyczące polubownych metod rozwiązywania sporu, a w szczególności mediacji.
Listy mediatorów prowadzone przez uczelnie i NGO
Organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych, a także uczelnie, mają możliwość prowadzenia listy mediatorów oraz tworzenia ośrodków mediacyjnych. Informację o nich przekazuje się prezesowi sądu okręgowego. Wpis na taką listę wymaga pisemnej zgody mediatora. Informacja o wpisie na taką listę może być na wniosek mediatora zamieszczona na liście stałych mediatorów.
Uprawnienia przysługujące mediatorom w sprawach cywilnych
Mediatorom przysługuje prawo do wynagrodzenia i zwrot uzasadnionych wydatków. Mogą oni również zapoznawać się z aktami sprawy.
Prawo do zapoznania się z aktami sprawy
Mediator ma prawo do zapoznania się z aktami sprawy, chyba że strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyrazi zgody na zapoznanie się mediatora z aktami.
Wynagrodzenie mediatora w sprawach cywilnych
Mediatorowi przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Zarówno wynagrodzenie jak i zwrot wydatków obciążają strony. Mediator ma jednak możliwość wyrażenia zgody na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia.
Wynagrodzenie mediatora w mediacjach pozasądowych
Jak zauważa S. Pieckowski z uwagi na dobrowolny charakter mediacji, jako zasadę przyjęto, że koszty mediacji ustalają strony w umowie z mediatorem. W przypadku mediacji pozasądowych w zasadzie nie ma ograniczeń dotyczących kosztów mediacji.
Wynagrodzenie mediatora w mediacjach sądowych
Szczególne regulacje dotyczą jednak mediacji sądowych. W przypadku mediacji w sprawach cywilnych powadzonych ze skierowania sądu, kwestię wynagrodzenia oraz podlegających zwrotowi wydatków określa szczegółowo Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym.
Sprawy cywilne można podzielić w kontekście wynagrodzenia mediatora na sprawy o prawa majątkowe i prawa niemajątkowe. W przypadku sporów o prawa majątkowe można wyróżnić sprawy, w których da się wyróżnić wartość przedmiotu sporu oraz takie, w których jest to niemożliwe.
W sprawach o prawa majątkowe, w których można ustalić wartość przedmiotu sporu, wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu. Nie może być jednak mniejsze niż 150 złotych i większe niż 2000 złotych za całość postępowania mediacyjnego.
W przypadku spraw o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, a także w sprawach o prawa niemajątkowe, wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego ustala się kwotowo w zależności od liczby posiedzeń. Za pierwsze posiedzenie mediatorowi przysługuje 150 złotych, a za każde kolejne 100 złotych, jednak łącznie nie więcej niż 450 złotych.
Zwrot wydatków poniesionych przez mediatora w sprawach cywilnych
Mediatorowi przysługują także zwroty udokumentowanych i niezbędnych wydatków poniesionych w związku z przeprowadzeniem mediacji na pokrycie kosztów:
- przejazdów – w wysokości i na warunkach określonych w przepisach dotyczących wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej;
- wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego, w wysokości nieprzekraczającej 70 złotych za jedno posiedzenie;
- korespondencji, w wysokości nieprzekraczającej 30 złotych.
Jeżeli strony nie przystąpią do mediacji, mediatorowi przysługuje zwrot poniesionych wydatków w wysokości nieprzekraczającej 70 złotych.
Wynagrodzenie i wydatki mediatora a podatek VAT
Jeśli mediator jest podatnikiem zobowiązanym do rozliczenia tego podatku VAT, wynagrodzenie i wspomniane wyżej wydatki mediatora podwyższane są o obowiązującą stawkę podatku VAT przewidzianą dla tego rodzaju czynności.
Stosunki między mediatorem a stronami
Zdaniem A. Bielińskiego pożądane jest zawarcie umowy pomiędzy stronami, a mediatorem określającej wzajemne prawa i obowiązki (takie jak świadczenia mediatora i jego wynagrodzenie). Granice dozwolonego porozumienia wyznaczane są poprzez zasadę swobody umów określoną w art. 3531 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którą:
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Strony i mediator mogą więc ukształtować najdrobniejsze szczegóły współpracy w celu wytworzenia warunków optymalnych dla osiągnięcia porozumienia. Należy jednak uczynić to jeszcze przed rozpoczęciem mediacji, aby nie pozostawały wątpliwości co do reguł postępowania i rozliczeń finansowych. Umowa taka zwana jest czasem w literaturze umową mediatorską.
Bibliografia
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego., Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296, tj. Dz.U. 2020 poz. 1575.
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych., Dz.U. 2001 nr 98 poz. 1070, t.j. Dz.U. 2020 poz. 2072.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów, Dz.U. 2016 poz. 122.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym, Dz.U. 2016 poz. 921.
Wyrok WSA w Gliwicach z 1.03.2017 r., III SA/Gl 1487/16, LEX nr 2268809.
Pieckowski S., Mediacja gospodarcza, Difin, Warszawa, 2015.
Weitz K., Gajda-Roszczynialska K., Mediacja w sprawach gospodarczych, w: System Prawa Handlowego (red. serii Włodyka S.), Tom 7. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych z udziałem przedsiębiorców (red. Wiśniewski T.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 2013.
Bieliński A., Rola i pozycja mediatora w mediacji gospodarczej – wybrane aspekty, w: Mediacje i arbitraż, zagadnienia praktyczne, Wojciechowski R. (red.), Wyższa Szkoła Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu, Poznań, 2013.
Obraz bertholdbrodersen z Pixabay
