Mediacja skupia się przede wszystkim na stronach sporu. Czasami jednak kluczowe dla całego procesu mediacji mogą okazać się inne osoby. Mimo tego, że mediacja ma być alternatywą wobec postępowania sądowego, to właśnie sąd ma olbrzymi wpływ na mediację. Wpływ ten manifestuje się przede wszystkim jeszcze przed rozpoczęciem właściwej mediacji, a także po jej zakończeniu. W tym artykule wyjaśnię pokrótce jaką rolę pełni sąd w mediacji cywilnej.
Jaka jest rola sądu w mediacjach cywilnych?
Zgodnie z art. 1831 § 2 zdanie pierwsze Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) mediacja może być prowadzona na podstawie umowy o mediacje lub postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Możliwość skierowania stron do mediacji przez sąd stanowi jego bardzo ważną kompetencję. Jest to tym bardziej istotne, że strony nie zawsze muszą być świadome istnienia instytucji mediacji, jak i potencjalnych korzyści z niej płynących. W związku z powyższym sąd może skierować strony do mediacji, jeżeli uzna, że może pomóc to w rozwiązaniu sprawy. Nie zawsze bowiem skierowanie sprawy do sądu oznacza, że strony nie chcą rozmawiać o polubownym rozwiązaniu sprawy.
Mediatorem nie może być sędzia (z wyjątkiem sędziów w stanie spoczynku). Nie oznacza to jednak, że sąd nie pełni istotnej roli z perspektywy prowadzenia mediacji. Na podstawie art. 10 k.p.c. w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd w każdym etapie postępowania dążyć ma do ugodowego załatwienia sprawy, w szczególności nakłaniając strony do mediacji. Ponadto na podstawie art. 210 § 22 k.p.c.: sąd poucza strony o możliwości ugodowego załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji. W dużej mierze to właśnie od sądu zależy czy strony zechcą w mediacji uczestniczyć. Rola sądu określona powyżej ma niebagatelny wpływ na całość postępowania mediacyjnego.
Znaczenie decyzji sądu dla mediacji
Warto zwrócić uwagę, że nakłonienie stron do mediacji w sytuacji, gdy nie ma perspektyw na zawarcie ugody może doprowadzić do niepotrzebnego przedłużenia czasu potrzebnego do rozwiązania sporu. Strony mogą także zniechęcić się do mediowania w innych sprawach, mając negatywne doświadczenia z takiej mediacji. Z drugiej strony wiele spraw może być znacznie szybciej rozwiązanych dzięki mediacji niż w przypadku prób rozwiązania konfliktu na ścieżce sądowej. Do sądu należy ocena, w której sytuacji skierowanie sprawy do mediacji może mieć korzystny wpływ na rozwiązanie konfliktu. Nieskierowanie stron do mediacji wynikające z niewystarczającej wiedzy sędziego w kwestii mediacji, bądź niechęci do niej, może zaprzepaścić szanse stron na ugodowe rozwiązanie konfliktu, utrzymanie relacji, a także na zaoszczędzenie czasu i zmniejszenie ponoszonych na rozwiązanie sprawy kosztów.
Z tego powodu problematyka świadomości sędziów co do znaczenia mediacji i podejmowanych przez nich decyzji w sprawie kierowania stron do mediacji ma istotne znaczenie dla jej rozwoju. Sąd musi wykazać się olbrzymim wyczuciem co do możliwości rozwiązania sprawy w sposób ugodowy. Przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę przewodniczący ocenia czy skierować strony do mediacji. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, ma możliwość wezwania stron do osobistego stawiennictwa na posiedzeniu niejawnym celem ich wysłuchania.
Co do zasady skierowanie stron do mediacji przez sąd może mieć miejsce na każdym etapie postępowania. Zasady tej nie stosuje się w sprawach rozpoznawanych w postępowaniach upominawczym oraz nakazowym, chyba że doszło do skutecznego wniesienia zarzutów. Należy także pamiętać, że zgodnie z art. 1831 § 4 k.p.c. mediacja może być prowadzona przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron także w toku sprawy.
Sąd a spotkanie informacyjne w sprawie polubownych metod rozwiązywania sporów
Sędzia jest też jedną z osób wymienianych w art. 1838 § 4 k.p.c., mogących prowadzić spotkanie informacyjne dotyczące polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji. Spotkanie to zwołuje przewodniczący.
Sędzia pełni zatem istotną rolę w informowaniu stron o możliwości podjęcia mediacji lub innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów.
Wyznaczenie mediatora
Do prerogatyw sędziego należy także wyznaczenie osoby mediatora w przypadku, gdy nie zrobiły tego strony. Wybór ten może okazać się kluczowy dla pozytywnego rozwiązania sprawy. Pod uwagę wziąć należy zarówno wiedzę, doświadczenie, umiejętności, jak i kompetencje społeczne mediatora. Zauważyć należy, że zgodnie z przepisami sąd wyznacza mediatora mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju. Nieodpowiednia do danego typu sprawy osoba, mogłaby zaprzepaścić szansę na rozwiązanie konfliktu w dającej nadzieje na jego polubowne rozwiązanie sprawie. Trzeba jednak zaznaczyć, że w pierwszej kolejności sąd bierze pod uwagę stałych mediatorów.
Po skierowaniu stron do mediacji, przewodniczący niezwłocznie przekazuje mediatorowi dane kontaktowe stron oraz ich pełnomocników. Zadaniem sądu jest także wyznaczenie czasu trwania mediacji.
Czynności postmediacyjne – co robi sąd po zakończeniu mediacji?
Pozostałe kompetencje sądu w związku z mediacją znajdują swój przejaw w czynnościach wykonywanych przez sąd już po podpisaniu ugody. Polegają one na zatwierdzeniu bądź odmowie zatwierdzenia w całości lub części ugody zawartej przed mediatorem, a także ewentualnego nadania ugodzie klauzuli wykonalności. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule Procedura mediacji cywilnej.
Znaczenie sądu w kontekście mediacji
Pomimo faktu, że sędzia nie uczestniczy w mediacji to jego decyzje mają wpływ na rozwiązanie konfliktu w wyniku mediacji. To właśnie sędzia ma za zadanie informować strony o możliwości uczestnictwa w mediacji oraz nakłaniać do tego. Jest on więc inicjatorem mediacji w przypadku, gdy strony nie zawarły umowy o mediację. W jego kompetencjach leży także wybór osoby mediatora, gdy strony same tego nie zrobią. Z powyższego wywnioskować można, że im większa bierność stron sporu w kwestii mediacji, tym większa odpowiedzialność w tym zakresie spoczywa na sądzie.
Rola sędziego jest zarówno merytoryczna (decyzja o skierowaniu sprawy do mediacji lub decyzja o wyborze odpowiedniego mediatora), jak i formalnoprawna (zatwierdzenie ugody, nadanie klauzuli wykonalności). Wpływ sądu na mediację jest więc wyraźnie widoczny. W zależności od trafności podejmowanych decyzji, może on dawać stronom szansę na polubowne rozwiązanie sporu bądź też tę szansę zaprzepaszczać. Dlatego właśnie tak istotna jest problematyka świadomości sędziów w temacie mediacji i innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR).
Sędziowie koordynatorzy ds. mediacji
Popularyzacją mediacji, w tym wśród sędziów, zajmują się w dużej mierze organizacje zrzeszające mediatorów, jak np. Stowarzyszenie Mediatorzy Polscy. Zadanie popularyzacji mediacji nie spoczywa jednak jedynie na barkach organizacji zrzeszających mediatorów. Podejmowane są w tym zakresie działania, przez różnego rodzaju organy państwa. Niezwykle ważna jest także działalność sędziów koordynatorów ds. mediacji. W dużej mierze, to właśnie od nich zależy, czy w danym sądzie, mediacja jest chętnie wykorzystywaną metodą rozwiązywania sporów. Sam fakt istnienia instytucji sędziów koordynatorów ds. mediacji, jest niezwykle istotny. Oznacza, że ustawodawca zauważył potrzebę lepszej koordynacji działań sądów i mediatorów w celu popularyzacji mediacji i zwiększania jej efektywności.
Podstawą działania sędziów koordynatorów ds. mediacji jest art. 16a Prawa o ustroju sądów powszechnych, który stanowi w § 1, że:
W sądzie okręgowym działa koordynator do spraw mediacji, który wykonuje działania na rzecz rozwoju mediacji, zapewnia sprawną komunikację pomiędzy sędziami i mediatorami oraz stałymi mediatorami, a także współpracuje przy organizowaniu spotkań informacyjnych.
Koordynator ds. mediacji wykonuje te zadania również w sądach rejonowych na obszarze właściwości danego sądu okręgowego. Koordynator ds. mediacji powoływany jest spośród sędziów sądu okręgowego. Powołania dokonuje w drodze zarządzenia prezes sądu okręgowego.
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że sądy pełnią kluczową rolę dla rozwoju mediacji w Polsce. Od świadomości mediacyjnej sędziów zależy w znacznej mierze, czy mediacja stanie się powszechną metodą rozwiązywania sporów. Od nastawienia i decyzji poszczególnych sędziów zależy w jaki sposób skończy się dana sprawa. Dlatego właśnie popularyzacja mediacji wśród środowiska sędziowskiego ma niesłychanie duże znaczenie dla rozwoju mediacji w kraju tak nieprzyzwyczajonym do koncyliacyjnych form rozwiązywania konfliktów.
Bibliografia
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego., Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296, tj. Dz.U. 2020 poz. 1575.
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych., Dz.U. 2001 nr 98 poz. 1070, t.j. Dz.U. 2020 poz. 2072.
Obraz mohamed Hassan z Pixabay
