Mediacja jest pod wieloma względami wyjątkową metodą rozwiązywania sporów. Jedną z jej szczególnych cech, które tak mocno odróżniają ją od arbitrażu i sądownictwa powszechnego, jest fakt, że pozwala stronom na kontrolę nad własnym konfliktem. Aktywizuje ona jej uczestników do wzięcia odpowiedzialności za własne problemy, zamiast biernego oczekiwania na rozstrzygnięcie organów państwowych lub osób trzecich. W ten sposób zwiększa szanse na to, by społeczeństwo obywatelskie stało się czymś więcej niż pustym sloganem.
Mediacja a społeczeństwo
Jak słusznie zauważa A. Kalisz prawo nie działa w próżni społecznej, lecz ma ścisły związek nie tylko z państwem, ale i społeczeństwem. Rzecz jasna również mediacja wywiera wpływ na stosunki społeczne. Realizacja zasady autonomii sporu (jednej z naczelnych zasad mediacji) jest w gruncie rzeczy wzięciem sporu w swoje ręce i wywodzi zdaniem S. Pieckowskiego, z konstytucyjnej zasady wolności jednostki. W jego opinii mediacja jest w tym sensie emanacją społeczeństwa obywatelskiego.
Względy słuszności
Zdaniem A. Kalisz mediacja może stanowić przykład instytucji umożliwiającej wprowadzenie względów słuszności. Mediacji nie można oczywiście utożsamiać z orzekaniem na zasadach słuszności w postępowaniu arbitrażowym. Po pierwsze dlatego, że mediator nie orzeka. To w rękach stron leży rozwiązanie konfliktu. Po drugie ze względu na to, iż sąd nie zatwierdzi ugody sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa.
Treść ugody zawartej przed mediatorem jest zdaniem wspomnianej autorki oparta na mieszczącym się w granicach prawa rozwiązaniu słusznościowym. Według niej jednym z celów mediacji jest harmonizacja stosunków społecznych, m.in. poprzez oparcie porozumienia na normach uznanych za legalne i obowiązujące, ale także za słuszne. W tym sensie względy słuszności odgrywają bardzo ważną rolę. Mediacja umożliwia kształtowanie ugody w granicach prawa, w taki sposób, by ostateczne rozwiązanie konfliktu zostało uznane przez strony konfliktu za słuszne.
Wzmacnia to zaufanie do tej metody rozwiązywania sporów, a pośrednio może również wpływać na ocenę wymiaru sprawiedliwości. Po pierwsze ze względu na to, że w mediacji sądowej to sąd kieruje strony do mediacji. W związku z tym strony mogą mieć dobre zdanie o decyzji sądu, który zaproponował im metodę rozwiązywania sporów bardziej elastyczną od procesu sądowego. Po drugie, zakończona ugodą mediacja odciąża sądy, które dzięki mniejszej liczbie prowadzonych spraw mogą działać sprawniej. Jest to niezwykle istotne, w kontekście przemian gospodarczych. W opinii P. Sobolewskiego doświadczenia USA oraz krajów UE wskazują, że procedury umożliwiające odciążenie sądów państwowych stają się konieczne, w związku z rozwojem gospodarki rynkowej i wzrostem liczby sporów.
Społeczeństwo solidarystyczne
Mediacja zdaje się wpisywać w model państwa społecznego, proponowany przez solidarystów. Solidaryzm wywodził się z idei braterstwa – jednego z haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Początków solidaryzmu S. Srokosz upatruje w XIX w. U źródeł jego powstania widzi założenia pozytywizmu i empiryzmu. Państwo społeczne miało pełnić, według zasad solidaryzmu, funkcję strażnika porządku prawnego oraz podmiotu sankcjonującego powstające normy. Ponadto jego rolą miało być harmonizowanie działania jednostek i grup, w celu eliminacji konfliktów społecznych. Miało to oznaczać nie tyle przejęcie funkcji kierowniczej, czy inicjacyjnej, lecz raczej koordynacyjnej. Państwo miałoby zapewniać swobodny rozwój życiu społecznemu, interweniując tylko w sytuacji, gdy wymagałoby tego dobro wspólne.
Mediacja zdaje się realizować zasady solidaryzmu. Państwo nie ingeruje w nią, a jedynie tworzy pewne ramy prawne, będące odpowiedzią na potrzeby społeczeństwa w zakresie polubownego rozwiązywania konfliktów. Ich rozwiązywanie pozostawione zostaje w mediacji samym jednostkom i grupom, które są stronami mediacji, bez ingerencji państwa. Również mediator, jako osoba pomagająca w osiągnięciu porozumienia, podejmuje się zadania pomocy stronom konfliktu w osiągnięciu porozumienia w ramach struktur społecznych, a nie z woli organów państwowych. Dopiero w przypadku, gdy mediacja okaże się nieskuteczna, państwo rozstrzyga konflikt poprzez działalność wymiaru sprawiedliwości.
Znaczenie mediacji dla społeczeństwa
Podsumowując, należy stwierdzić, że mediacja służy rozwojowi społecznemu poprzez realizację zasad słuszności i solidaryzmu. Jest ona narzędziem aktywizowania społeczeństwa, w celu wzięcia przez nie większej odpowiedzialności za swoje problemy. Dzięki mediacji, społeczeństwo uczy się brać swój los we własne ręce, zamiast biernie czekać na rozwiązanie konfliktów przez organy państwowe. Nie sposób nie docenić również faktu, że mediacja pomaga trwale zasypywać podziały między jednostkami, umożliwiając ich pojednanie. Niejednokrotnie nie jest to możliwe przed sądem. Z tego powodu mediacja przyczynia się do zmniejszenia atomizacji społeczeństwa. Popularyzacja tej szczególnej metody rozwiązywania sporów niesie ze sobą szansę na budowę społeczeństwa obywatelskiego, potrafiącego skutecznie identyfikować i rozwiązywać konflikty.
Mediacja jest metodą rozwiązywania sporów mającą szczególne znaczenie dla społeczeństwa. Znaczenie to przejawia się w pozytywnym wpływie mediacji na zachowanie więzi społecznych, a także kształtowaniu dobrych nawyków, związanych z rozwiązywaniem sporów. Zastosowanie mediacji przynosi również pozytywne efekty mierzone krótszym czasem rozwiązania sporu i niższymi kosztami. W związku z tym, bardzo ważne jest wspieranie mediacji, jako pożądanej społecznie metody rozwiązywania sporów, zarówno przez ośrodki mediacyjne, jak i instytucje państwowe. Tylko dzięki odpowiedniemu wsparciu i promocji, mediacja może mieć szanse zaistnieć w świadomości społecznej. Bez spełnienia tego warunku, znacznie utrudnione będzie wywarcie szerokiego wpływu na model rozwiązywania konfliktów w społeczeństwie, w celu poprawy stosunków społecznych.
Bibliografia
Kalisz A., Ugoda przed mediatorem jako przykład połączenia ?lex? i ?aequitas?, Studia Iuridica Lublinensia, 2011, nr 15.
Pieckowski S., Mediacja gospodarcza, Difin, Warszawa, 2015.
Sobolewski P., Mediacja w sprawach cywilnych, Przegląd Prawa Handlowego, 2006, nr 2.
Srokosz J., Solidarystyczny model rozwiązywania konfliktów społecznych, w: Malinowski P., Duszka-Jakimko H., Suchorska A. (red.), Wokół praktycznych i teoretycznych aspektów mediacji, AT Wydawnictwo, Kraków, 2015.
Obraz Free-Photos z Pixabay
