Tym co najbardziej odróżnia mediację od innych metod rozwiązywania sporów jest to, że to Ty współdecydujesz o sposobie rozwiązania Twojego sporu. Ani postępowanie sądowe, ani arbitraż nie dają Ci kontroli nad Twoim własnym losem. Mediując, możesz jednak wziąć swój los w swoje ręce, bez konieczności oglądania się na cudze rozstrzygnięcia. Możesz choć nie musisz. Dobrowolność mediacji jest bowiem wpisana w jej istotę. Mediacja oparta jest na kilku istotnych zasadach, które umożliwią Ci decydowanie o własnym losie. Jakie są to zasady? Dowiesz się tego z niniejszego artykułu.
Naczelne zasady mediacji
Mediacja oparta jest na kilku fundamentalnych zasadach, które umożliwiają skuteczne rozwiązywanie sporów oraz odbudowę i przemianę stosunków międzyludzkich. Jeśli wiesz czym jest mediacja, zapewne obiły Ci się o uszy takie cechy mediacji jak poufność, czy też bezstronność i neutralność mediatora. To z pewnością kluczowe cechy mediacji, dzięki którym możesz czuć się podczas niej bezpiecznie. Wynikają one z podstawowych zasad prowadzenia mediacji.
Istnieje również grupa naczelnych zasad mediacji, która umożliwia Tobie oraz pozostałym stronom konfliktu niemal pełną kontrolę nad własnym sporem i sposobem jego rozwiązania. Żadna metoda rozwiązywania sporów nie zapewni Ci takiego poczucia podmiotowości i sprawczości jak mediacja. Jest to możliwe dzięki oparciu mediacji na zasadach:
- dobrowolności,
- akceptowalności mediatora,
- elastyczności (odformalizowania),
- dobrej wiary,
- autonomii sporu.
Dobrowolność mediacji
Mediacja jest dobrowolna. Nikt nie może Cię zmusić do przystąpienia do niej, uczestnictwa w niej, a tym bardziej do podpisania ugody. W każdej chwili możesz zrezygnować z mediacji. Nie musisz nawet podawać powodu swojej rezygnacji z mediowania, choć zapewne utrudni to dalsze relacje z pozostałymi stronami sporu, a ponadto może mieć wpływ na obciążenie Cię kosztami sądowymi, w przypadku mediacji prowadzonych ze skierowania sądu. W związku z tym, dla dobra własnego oraz innych uczestników sporu, warto podać powód zakończenia mediacji.
Niemniej jednak przystąpienie do mediacji i uczestnictwo w niej nie obliguje Cię do podpisania ugody. Nikt nie może również zmusić Cię do przystąpienia do mediacji. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego mediacja jest bowiem dobrowolna. W polskim porządku prawnym nie przewidziano obligatoryjnej mediacji, co zgodne jest z podstawową zasadą mediacji, zgodnie z którą do mediowania nie można nikogo zmuszać.
Dobrowolność mediacji dotyczy w pewnym stopniu również mediatora, choć w przypadku stałego mediatora, nie może on bez ważnego powodu odmówić prowadzenia mediacji. Jeżeli ma ważne powody odmowy, musi powiadomić o tym strony, a w przypadku skierowania mediacji z sądu – również sąd.
Zasada akceptowalności mediatora
Zasadę tą wywodzi się nieraz z zasady dobrowolności mediacji lub traktuje się ją jako jej integralną część. Niemniej jednak z pewnością zasługuje na podkreślenie fakt, że mediator musi być zaakceptowany przez strony. Jeśli strony nie wyrażają zgody na czyjś udział w postępowaniu mediacyjnym w charakterze mediatora, nie może on między nimi mediować.
Jeśli więc masz wątpliwości co do bezstronności lub neutralności mediatora lub z innych powodów nie chcesz, by dana osoba mediowała w Twojej sprawie, możesz poprosić o zmianę mediatora. Wspólnie z pozostałymi stronami mediacji możecie uzgodnić inną osobę mediatora bądź poprosić o wskazanie mediatora przez któryś z ośrodków mediacyjnych lub wybrać mediatora z listy stałych mediatorów.
Masz więc możliwość wpływu na to kto będzie mediował w Twojej sprawie. Ważne jest jednak, by nie wykorzystywać tej zasady instrumentalnie, np. do sztucznego przeciągania mediacji, bez chęci podpisania ugody.
Zasada elastyczności (odformalizowania) mediacji
Mediacja jest procesem elastycznym, nieformalnym. Strony mają możliwość niemal dowolnego ukształtowania zasad prowadzenia mediacji oraz niemal dowolnego sformułowania ewentualnej ugody. Granicami są jest jedynie powszechnie obowiązujące przepisy prawa, zasady współżycia społecznego lub fundamentalne zasady etyki.
Zasada elastyczności mediacji ma odzwierciedlenie w ogóle przepisów dotyczących mediacji. Mediator może przyjąć w zależności od woli stron i swojego oglądu sprawy różnego rodzaju metody prowadzenia mediacji. Przykładowo mediację można prowadzić zarówno poprzez wspólną rozmowę obydwu stron, moderowaną przez mediatora, jak i wyłącznie poprzez spotkania indywidualne stron z mediatorem. Mediator pełni wtedy funkcję pośrednika, przekazującego stronom ich wzajemne stanowiska i propozycje. Taka mediacja może mieć szczególnie korzystny wpływ w przypadku tak dużego nagromadzenia negatywnych emocji, że stronom trudno zachować spokój w swojej obecności.
Mediacja może być również prowadzona z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, co ma niebagatelne znaczenie w czasach pandemii koronawirusa.
Elastyczna jest również ugoda. Strony mogą wpisać do niej choćby zobowiązanie do wypowiadania się o sobie nawzajem z szacunkiem, np. w obecności dzieci, w przypadku spraw rodzinnych. Ugoda mediacyjna może zawierać ważne dla stron kwestie, których nie regulowałby wyrok sądu. Nie mogą one być oczywiście niezgodne z prawem lub zasadami współżycia społecznego, jednak swoboda jest w tym zakresie naprawdę duża.
Zasada dobrej wiary w mediacjach
Zasada dobrej wiary związana jest z tym, że uczestnicy mediacji przystępują do niej dobrowolnie, chcąc zakończyć spór, który między nimi powstał. Jako, że mediacja jest dobrowolna, przystąpienie do niej powinno być przemyślanym zachowaniem, mającym na celu zażegnanie sporu. Mediacji nie powinno się wykorzystywać instrumentalnie. Zasada ta nakłada więc na strony swoisty obowiązek, polegający na dążeniu do porozumienia, zamiast instrumentalnego wykorzystywania mediacji.
W literaturze przedmiotu wskazuje się często na fakt, że mediacje są formą moderowanych negocjacji. Jeśli zgodzić się z tym poglądem, to nie można pominąć w tym kontekście zapisów Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 72 §2 k.c.:
Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.
Art. 721 k.c. reguluje zaś problematykę naruszenia tajemnicy negocjacji. Warto pamiętać również, że zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego mediacja jest poufna, a powoływanie się przed sądem lub sądem arbitrażowym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane podczas mediacji, jest bezskuteczne.
Można powiedzieć, że przepisy te, mają chronić strony przed przystąpieniem do mediacji w złej wierze przez drugą stronę.
Zasada autonomii sporu w mediacji
Mediacja cechuje się tym, iż strony sporu, niejako autonomizują swój konflikt, poddając go swojemu rozwiązaniu, osiągniętemu przy pomocy mediatora. Nie oglądają się na sędziów lub arbitrów, lecz samodzielnie wypracowują rozwiązanie, które będzie dla nich satysfakcjonujące. Jako wolne jednostki, biorą sprawy w swoje ręce i przyjmują rozwiązanie, które uważać będą za słuszne, dokonując tego przy pomocy metod, na które wyraziły zgodę. Żadna inna forma rozwiązywania sporów nie realizuje w takim stopniu kantowskiej idei człowieka jako celu samego w sobie, a nie jako środka do osiągnięcia celu.
Nikt nie narzuca stronom rozwiązania. Zgodnie z przepisami k.p.c. mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych. Na zgodny wniosek stron może on wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące. Tylko od stron zależy, czy mediator ma jedynie pomóc w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych i kontrolować przebieg dyskusji, czy też ma zaproponować możliwe rozwiązania sporu. Takie rozwiązania nie będą oczywiście wiążące dla stron.
Mediacja jako szansa na porozumienie na własnych warunkach
Sposób i metody rozwiązania sporu zależą tylko od Ciebie i pozostałych stron konfliktu. Nikt nie może Was przymusić do uczestnictwa w mediacji, metod dochodzenia do porozumienia lub określonego kształtu ugody. Jednocześnie mediacja daje Wam niesamowicie wiele możliwości, których nie oferuje postępowanie sądowe lub arbitrażowe. Granicami są tylko przepisy prawa, zasady współżycia społecznego, podstawowe normy etyczne i wyobraźnia.
Do mediacji nikt Cię nie zmusza. Korzystaj z niej, jeśli chcesz. Nigdy jednak nie wykorzystuj jej instrumentalnie. Może obrócić się to przeciwko Tobie.
Za mediacją stoją piękne idee, które umożliwiają realizację Twojej wolności i prawa do samostanowienia. Żadna inna metoda rozwiązywania sporów nie oferuje Ci takiej władzy nad Twoimi sprawami, jak mediacja.
Źródła
J. M. Łukasiewicz, Naczelne zasady mediacji, w: A. M. Arkuszewska, J. Plis (red. nauk.), Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, Wolters Kluwer SA, Warszawa, 2014.
A. Kalisz, Mediacja jako forma dialogu w stosowaniu prawa, wyd. Difin, Warszawa, 2016.
K. Weitz, K. Gajda-Roszczynialska, Mediacja w sprawach gospodarczych, w: System Prawa Handlowego (red. serii S. Włodyka), Tom 7. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych z udziałem przedsiębiorców (red. T. Wiśniewski), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa, 2013.
D. G. Myers, Psychologia społeczna, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań, 2003.
S. Pieckowski, Mediacja gospodarcza, Difin, Warszawa, 2015.
A. Binsztok (red.), Sztuka skutecznego prowadzenia mediacji – zagadnienia prawne i ekonomiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław, 2012.
P. Waszkiewicz, Zasady mediacji w: Mediacje, teoria i praktyka, Gmurzyńska E., Morek R. (red.), Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego., Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 t.j. Dz.U. 2020 poz. 1575.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny., Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93, t.j. Dz.U. 2020 poz. 1740.
Obraz Gerd Altmann z Pixabay
