Instytucja mediacji w sprawach karnych jest kolejną gałęzią szczególnego postępowania mediacyjnego, którego priorytetem jest zakończenie powstałego sporu w drodze ugody, bez konieczności przeprowadzenia długotrwałego i kosztownego postępowania sądowego.

Zatem mediacja to alternatywny sposób na dobrowolne rozwiązanie konfliktu karnego, który powstał pomiędzy podejrzanym/oskarżonym, a pokrzywdzonym na skutek popełnienia przestępstwa. Istotą mediacji karnych jest opieranie się na idei sprawiedliwości naprawczej, która umożliwia pokrzywdzonemu aktywne uczestnictwo w kształtowaniu i dochodzeniu swoich roszczeń względem sprawcy.

Zakres spraw, które mogą zostać poddane mediacji nie został ograniczony w żaden sposób przez ustawodawcę. W teorii oznacza to, że w każdej sprawie można wszcząć inicjatywę mediacyjną bez względu na charakter sprawy czy jej ciężar gatunkowy.

Należy również zaznaczyć, że z przeprowadzonej mediacji mediator sporządza sprawozdanie, w którym zamieszczana jest – o ile została zawarta – ugoda. Na tym etapie nie kończy się ewentualnie wszczęte postępowanie sądowe lecz skonstruowane sprawozdanie przekazywane jest do organu, który skierował sprawę do mediacji. W następstwie prokurator jak również sąd w wyroku powinni uwzględnić treść zaakceptowanej ugody mediacyjnej jako, że strony samodzielnie wypracowały obopólnie satysfakcjonujące porozumienie.

Ogólne zasady towarzyszące mediacjom karnym zostały zawarte w zakładce „Co to jest mediacja”.

Postępowanie mediacyjne w sprawach karnych regulują następujące przepisy:

1. Kodeks postępowania karnego: art. 23a; 40-42; 107; 492-494; 619§2

2. Kodeks karny: art. 53; 59a; 66

3. Kodeks wykroczeń: art. 45

4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 07.05.2015r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. z 2015r. poz. 716).

Inicjatywa przeprowadzenia mediacji może wychodzić od:

1. Sądu – w toku całego postępowania sądowego aż do wydania orzeczenia kończącego sprawę

2. Prokuratora – na etapie postępowania przygotowawczego

3. Policji – w trakcie dochodzenia

4. Pokrzywdzonego

5. Sprawcy przestępstwa, podejrzanego lub oskarżonego

Mediacje karne dają obopólne korzyści zarówno pokrzywdzonemu jak i podejrzanemu/ oskarżonemu, a są to:

Dla pokrzywdzonego:

• czynne dochodzenie swoich praw
• wyzbycie się lęku przed przestępcą oraz przestępstwem, a także okazję do wyrażenia emocji
• poznanie i zrozumienie motywów sprawcy
• szansę na szybsze wyegzekwowanie naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – bez oczekiwania na często daleko terminowe
  i stresogenne rozprawy sądowe.
  
  

Dla sprawcy:

• wytłumaczenie swojego postępowania, wyrażenie skruchy, przeproszenie oraz pojednanie się z pokrzywdzonym
• porozumienie się z pokrzywdzonym co do sposobu i terminu naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
• szybsze zakończenie postępowania karnego
• zmniejszenie kosztów postępowania sądowego.