Kim powinien być mediator?

Rozpoczynając tego bloga opowiedziałem Wam dlaczego zostałem mediatorem. Dziś chciałbym podzielić się z Wami refleksją na temat tego kim powinien być każdy mediator. Jaka jest jego rola w mediacji? Jakie cechy powinny go charakteryzować? Jakie powinien posiadać kompetencje, umiejętności i wykształcenie? Czy musi być prawnikiem lub psychologiem? Co powinien robić mediator, a czego pod żadnym pozorem robić mu nie wolno?

Jaką rolę pełni mediator?

Niewątpliwie najważniejsze w mediacji są strony sporu. To na nich koncentruje się mediacja. To ich problemy mediacja ma rozwiązać. Jednakże osobą, której obecność wyróżnia tę metodę na tle innych metod rozwiązywania sporów jest mediator, będący bezstronną i neutralną osobą trzecią pomagającą stronom w rozwiązaniu konfliktu. Co niezwykle istotne, mediator nie ma kompetencji do rozstrzygania sporu. Kluczowe w tym kontekście jest odróżnienie rozstrzygania sporu, od pomocy w jego rozwiązaniu. Rola jaką mediator powinien pełnić w procesie mediacji, jest niezwykle ważna dla rozważań o jego etyce zawodowej.

Jakie zadania stoją przed mediatorem?

Do wspólnych funkcji mediatora, niezależnie od rodzaju mediacji M. Tabernacka zalicza:

• nawiązanie kontaktu pomiędzy stronami mediacji,
• umożliwienie prowadzenia mediacji,
• moderowanie mediacji,
• pośredniczenie w rozmowach między stronami,
• przyjmowanie stanowisk stron,
• doradzanie stronom możliwych rozwiązań,
• udzielanie stronom wyjaśnień związanych ze znaczeniem okoliczności faktycznych i prawnych,
• pomoc w sformułowaniu ugody, bądź porozumienia.

Wymieniona wyżej autorka zwraca jednak uwagę na fakt, że doradzanie stronom co do możliwych rozwiązań, nie oznacza narzucania czegokolwiek. Zauważa ona, że w praktyce, niektóre z sugestii mediatora mogą wydawać się propozycjami nie do odrzucenia. W jej opinii celowe wykorzystywanie swojej pozycji, w celu szybszego zakończenia sprawy jest ze strony mediatora nadużyciem instytucji mediacji i stoi w sprzeczności z jej ideą. Takie działanie nie prowadzi do rzeczywistego pojednania i wspólnego wypracowania porozumienia, które powinno być efektem prawidłowo prowadzonej mediacji. Zdaniem tej autorki doradzanie stronom możliwych rozwiązań często jest wskazane, a czasem niezbędne do pomyślnego zakończenia mediacji. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy strony nie są w stanie samodzielnie sformułować propozycji wzajemnych ustępstw.

Czego mediator nie powinien robić?

Niezależnie od jego wykształcenia i pozycji zawodowej, przed mediatorem może jednak pojawić się pokusa narzucania swoich rozwiązań stronom. Jeżeli mediator jest prawnikiem, pokusa ta może być szczególnie silna, gdyż z dużym prawdopodobieństwem może on stwierdzić jak sąd rozstrzygnąłby spór. Mediator nie ma jednak za zadanie ustalać okoliczności faktycznych, rozstrzygając spór na ich podstawie. To zadanie sądu. Podobnie, nie jest rolą mediatora prowadzenie terapii. Pokusa wskazywania nieprawidłowych zachowań stron może pojawić się u każdego. Szczególnie ważne jest jednak to, by mediacji nie próbować przeradzać w terapię. Nawet, jeżeli mediator jest psychologiem lub psychoterapeutą, sesja mediacyjna nie jest czasem na przeprowadzanie terapii. Jeśli mediator uzna, że strony jej wymagają, powinien odmówić prowadzenia mediacji, dopóki strony nie udadzą się na terapię u innego specjalisty. Podkreślam słowo innego, ponieważ łączenie roli mediatora i terapeuty groziłoby poważnym konfliktem interesów.

Cechy mediatora

Jaką osobą powinien być mediator w kontekście stawianych przed nim zadań? Wśród cech, jakimi powinien charakteryzować się idealny mediator, A. Bieliński podaje:

• uczciwość,
• bezstronność,
• posiadanie odpowiedniej wiedzy w zakresie postępowania mediacyjnego,
• umiejętność stosowania technik negocjacyjnych i wiarę w ich skuteczność,
• umiejętność oceny ludzkich charakterów,
• zdolność do odróżniania tego, co strony chcą osiągnąć, od tego co jest możliwe do uzyskania w toku mediacji.

Zdaniem tego autora często wymagane jest wyższe wykształcenie (prawnicze, psychologicznej), a także doświadczenie w prowadzeniu mediacji poprzedzone stosownymi kursami doszkalającymi. Mediator winien jego zdaniem spełniać również standardy etyczne, o ile zostały ustanowione. Mediator powinien łączyć w sobie cechy psychologa, pedagoga i terapeuty. Wykształcenie prawnicze nie predestynuje w jego opinii do bycia mediatorem. Czasami może ono nawet w tym przeszkadzać. Jednakże, w niektórych sprawach wiedza prawnicza może być pomocna, np. w sporach gospodarczych.

Zauważmy, że łączenie cech psychologa, pedagoga i terapeuty, nie oznacza pełnienia roli któregokolwiek z nich w trakcie postępowania mediacyjnego. Niemniej jednak, nie sposób odmówić autorowi słuszności, że cechy te mogą okazać się bardzo przydatne w pracy mediatora.

Skuteczny mediator a ugoda mediacyjna

W opinii A. Bielińskiego dobry mediator to mediator skuteczny, jednak skuteczność nie może być osiągana za wszelką cenę. Przed mediatorem stawia się wiele wymagań. Powinien być on uczciwy, zrównoważony, zdyscyplinowany, słowny, odpowiedzialny, życzliwy, otwarty, spokojny i tolerancyjny. Swoje obowiązki winien wykonywać nienagannie. A. Bieliński podkreśla wagę powstrzymywania się od oceniania oraz przedstawiania własnych sądów. Wskazuje na cechy takie jak wrażliwość, empatia, umiejętność aktywnego słuchania oraz pozostawania bezstronnym i neutralnym. Zwraca także uwagę na niewładczy charakter instrumentów, którymi dysponuje mediator.

W istocie, mediator nie może dążyć do skuteczności za wszelką ceną. Podpisanie ugody, w którą strony zostałyby wmanipulowane lub która nie byłaby realizacją ich woli i interesów, należy traktować jako niedopuszczalne. Czasem mediacja bez podpisania ugody może mimo wszystko doprowadzić do znacznej poprawy sytuacji stron. Ugoda podpisana za wszelką cenę może za to pogorszyć sytuację, która miała miejsce przed przystąpieniem do mediacji. Oczywiście, jeżeli tylko istnieje możliwość podpisania ugody, należy do tego dążyć. Ugoda nie może jednak stać się celem samym w sobie.

Osobowość mediatora

Omawiając problematykę predyspozycji osobowościowych mediatora A. Kościółek wskazuje na kilka istotnych przymiotów, którymi powinien cechować się mediator. Zalicza do nich komunikatywność, empatię, okazywanie szacunku innym, uczciwość, cierpliwość, wytrwałość, a także elastyczność, rozumianą jako umiejętność przystosowywania się do zmieniających się warunków. Wskazuje ona także na poczucie humoru, które używane w sposób wyważony i taktowny pozwala na uczynienie mediacji bardziej przystępną. Poczucie humoru może pomóc rozładować napięcie, budząc sympatię i zjednując ludzi. Mediator musi jednak uważać, by żart nie został odebrany jako prześmiewczy lub sarkastyczny.

Osobowość mediatora nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na jakość i efektywność mediacji. A. Kościółek zwraca uwagę na fakt, że w szczególności w sprawach o znacznym stopniu trudności, poza osobowością mediatora znaczenia nabierają warsztat mediacyjny, doświadczenie życiowe oraz jego wiedza obejmująca m.in. prawo, ekonomię, socjologię, psychologię, czy też taktyki negocjacyjne. Zwraca ona jednak uwagę, że zarówno w przypadku umiejętności, jak i osobowości mediatora, nie sposób stworzyć wyczerpującej listy pożądanych cech.

Profesjonalizm mediatora

W uzupełnieniu do wyżej wymienionych kompetencji, należy przypomnieć o zasadzie profesjonalizmu, wymagającej od mediatorów doskonalenia zawodowego, a także podejmowania się tych spraw, w których posiadają oni niezbędne do ich prowadzenia predyspozycje. W związku z wagą roli mediatora w postępowaniu mediacyjnym konieczne jest, aby mediatorem była osoba, która zarówno poprzez swoją osobowość, jak i wiedzę oraz umiejętności zapewni stronom komfort psychiczny oraz odpowiedni poziom profesjonalizmu.

Tylko dzięki połączeniu odpowiedniego charakteru oraz wiedzy, mediator będzie mógł skutecznie pomóc stronom w rozwiązaniu sporu, pracując razem z nimi dla ich wspólnego dobra. Wydaje się, że osoby niespełniające opisywanych powyżej wymagań dotyczących zarówno zagadnień natury merytorycznej, jak i cech osobowościowych, a także osoby, które nie są pewne czy takie wymagania dla danej sprawy spełniają, nie powinny podejmować się mediacji. Nade wszystko mediator powinien działać zgodnie z naczelnymi zasadami mediacji.

Uczciwość wobec siebie i klientów

Zachowanie dobrowolności mediacji, bezstronności czy neutralności wobec przedmiotu sporu jest wymagane przepisami prawa, ale powinno wynikać przede wszystkim z uczciwości i profesjonalizmu mediatora. Nie sposób wyobrazić sobie prowadzenia mediacji w przypadku konfliktu interesów, np. gdy mediatora łączy relacja personalna lub finansowa z jedną ze stron sporu (tym bardziej w sytuacji, gdy druga strona jest tego nieświadoma).

Mediator sam powinien ocenić czy istnieją przyczyny, które mogłyby uniemożliwić mu prowadzenie mediacji w sposób zgodny z jej naczelnymi zasadami. Wiele aspektów związanych z postępowaniem mediatora w świetle tychże zasad znalazło swoje odzwierciedlenie w zapisach kodeksów etyki zawodowej mediatora. W sytuacji, gdy mediator nie jest pewien jak powinien się zachować, dobrą praktyką będzie postępowanie zgodnie z kodeksami etycznymi mediatorów.

Bibliografia

Tabernacka M., Negocjacje i mediacje w sferze publicznej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.

Bieliński A., Rola i pozycja mediatora w mediacji gospodarczej – wybrane aspekty, w: Mediacje i arbitraż, zagadnienia praktyczne, Wojciechowski R. (red.), Wyższa Szkoła Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu, Poznań, 2013.

Kościółek A., Cechy i zadania dobrego mediatora, w: Arkuszewska A. M., Plis J. (red. nauk.), Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, Wolters Kluwer SA, Warszawa, 2014.

Obraz pixel2013 z Pixabay