Prowadzenie mediacji w sprawach transgranicznych byłoby niezwykle trudne bez odpowiednich ram prawnych. Stworzenie takich ram wymaga odpowiednich porozumień bilateralnych lub przyjęcia wspólnych rozwiązań w ramach danej organizacji międzynarodowej. Poniżej omówimy pokrótce w jaki sposób mediacje transgraniczne funkcjonują na terenie Unii Europejskiej.
Ramy prawne mediacji transgranicznych w UE
Mediacja jest procesem pozwalającym na rozwiązywanie sporów w sposób prostszy, tańszy i mniej czasochłonny niż postępowanie sądowe lub arbitrażowe. Dotyczy to zarówno sporów krajowych, jak i międzynarodowych. Organy UE dostrzegając korzyści płynące z mediacji mogły zdecydować się na wprowadzenie obowiązującego bezpośrednio na terenie UE rozporządzenia bądź na wprowadzenie dyrektywą ram prawnych, w ramach których państwa członkowskie będą zobowiązane zmienić swoje wewnętrzne regulacje. Zdecydowano się na drugie z wymienionych rozwiązań. W tym miejscu warto podkreślić, że przepisy omawianej tu dyrektywy nie dotyczą Danii.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE reguluje niektóre aspekty mediacji w sprawach cywilnych i handlowych. Niestety nie zdecydowano się na przyjęcie kompleksowych rozwiązań dla wszystkich rodzajów mediacji transgranicznych. Zamiast tego ograniczono się jedynie do częściowego uregulowania mediacji cywilnych i handlowych. Niemniej jednak należy uznać omawianą tu dyrektywę za krok w dobrym kierunku. Problem w tym, że od jej wejścia w życie minęło już sporo czasu, jednak nie poczyniono dalszych działań w kierunku harmonizacji prawa mediacyjnego w krajach UE.
S. Pieckowski uważa, że Komisja Europejska uznała, iż nie ma potrzeby regulować mediacji konwencjonalnej (umownej), w związku z czym Dyrektywa dotyczy tylko mediacji sądowych. Zwraca on uwagę, że w ocenie Komisji Europejskiej Dyrektywa ma przynieść stronom sporu wymierne i bezpośrednie korzyści ekonomiczne poprzez mniejsze koszty transakcyjne oraz poprawić ogólny klimat społeczny.
Przepisy dotyczące mediacjach transgranicznych
Dyrektywa stawia sobie za cel ułatwienie dostępu do alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) oraz promowanie rozwiązywania sporów polubownie, poprzez zachęcanie do mediacji i zapewnienie zrównoważonej relacji między mediacją a postępowaniem sądowym. Dyrektywa ma zastosowanie, w przypadku sporów o charakterze transgranicznym, do spraw cywilnych i handlowych, z wyjątkiem praw i obowiązków, którymi zgodnie z właściwym obowiązującym prawem strony nie mogą swobodnie dysponować. Nie rozszerza się jej stosowania w szczególności na sprawy skarbowe, celne i administracyjne lub odpowiedzialność państwa za działania lub zaniechania w wykonywaniu władzy publicznej.
Spór transgraniczny
Zgodnie, z art. 2 ust. 1 dyrektywy, spór ma charakter transgraniczny, jeśli przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub zwykłe miejsce pobytu w innym państwie członkowskim niż państwo miejsca zamieszkania lub zwykłego miejsca pobytu którejkolwiek z pozostałych stron w dniu, w którym:
- strony postanowiły skorzystać z mediacji po zaistnieniu sporu;
- sąd postanowił o przeprowadzeniu mediacji;
- obowiązek skorzystania z mediacji wynika z prawa krajowego;
- do celów art. 5 dyrektywy strony zachęcono do skorzystania z mediacji.
Formy wspierania mediacji
W dyrektywie zwrócono uwagę na zapewnienie przez państwa członkowskie odpowiedniej jakości mediacji poprzez wspieranie:
- opracowywania dobrowolnych kodeksów postępowania i stosowania się do nich przez mediatorów oraz organizacje świadczące usługi mediacji,
- innych skutecznych mechanizmów kontroli jakości świadczonych usług mediacji,
- wstępnych szkoleń mediatorów i kontynuację tych szkoleń, aby zagwarantować stronom skuteczne, bezstronne i kompetentne prowadzenie mediacji.
W dyrektywie mowa jest o zachęcaniu przez sąd do mediacji lub uczestnictwa w sesji informacyjnej dotyczącej mediacji, lecz wydaje się, że zapisy te nie idą tak daleko, jak przepisy polskiego k.p.c., gdyż w przypadku dyrektywy mowa jest o zachęcaniu jeśli jest to właściwe oraz po uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy. Polskie przepisy mówią zaś o nakłanianiu stron do mediacji.
Definicje mediacji i mediatora
Dość istotnym problemem bywa czasem zdefiniowanie czym jest mediacja i kim jest mediator. Definicje pojawiające się w omawianych tu przepisach dyrektywy mają co prawda ograniczony wpływ na nieregulowane w niej rodzaje mediacji, jednak wydaje się, że są skonstruowane w sposób na tyle uniwersalny, że mogą stanowić punkt odniesienia także dla innych rodzajów mediacji.
Mediacja jest w świetle dyrektywy postępowaniem o dobrowolnym charakterze, bez względu na jego nazwę lub określenie, w którym przynajmniej dwie strony sporu próbują same osiągnąć porozumienie w celu rozwiązania ich sporu, korzystając z pomocy mediatora. Postępowanie takie może zostać zainicjowane przez strony albo może je zaproponować lub zarządzić sąd lub nakazać prawo państwa członkowskiego. Jest to dość osobliwe rozwiązanie, które może budzić kontrowersje, gdyż możliwość zarządzenia lub nakazania zdaje się wykluczać dobrowolność.
Warto zwrócić uwagę, że termin mediacja obejmuje również mediacje prowadzoną, przez sędziego, który nie jest nie jest odpowiedzialny za jakiekolwiek postępowanie sądowe dotyczące rzeczonego sporu (inaczej niż w polskich przepisach, w których czynni sędziowie w ogóle nie mogą prowadzić mediacji). Termin ten nie obejmuje jednak prób podejmowanych przez sąd lub sędziego rozstrzygającego spór w toku postępowania sądowego dotyczącego tego sporu.
Mediator natomiast jest zgodnie z przepisami dyrektywy osobą trzecią, do której zwrócono się o to, aby przeprowadziła mediację w sposób skuteczny, bezstronny i kompetentny, bez względu na jej nazwę lub zawód wykonywany w danym państwie członkowskim oraz sposób jej wyznaczenia lub formę, w której zwrócono się do niej o przeprowadzenie mediacji.
Klauzula wykonalności a mediacje transgraniczne
Zgodnie z przepisami dyrektywy państwa członkowskie zapewniają stronom lub jednej ze stron, za wyraźną zgodą pozostałych stron, możliwość wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności pisemnej ugodzie zawartej w drodze mediacji. Takiej ugodzie nadaje się klauzulę wykonalności, chyba że jej treść jest sprzeczna z prawem państwa członkowskiego, w którym składany jest wniosek lub jego prawo nie przewiduje możliwości wykonania treści tej ugody.
Poufność mediacji
W związku z zasadą poufności (jedną z naczelnych zasad mediacji) państwa członkowskie zostały zobowiązane aby, o ile strony nie postanowią inaczej, mediatorzy ani inne osoby zaangażowane w przeprowadzenie postępowania mediacyjnego nie były zmuszane w postępowaniu sądowym lub arbitrażowym dotyczącym spraw cywilnych lub handlowych do składania zeznań dotyczących informacji uzyskanych w wyniku postępowania mediacyjnego albo z tym postępowaniem związanych, z wyjątkiem sytuacji, w których:
- jest to konieczne z ważnych powodów dotyczących porządku publicznego danego państwa członkowskiego, w szczególności dla zapewnienia ochrony interesu dzieci lub niedopuszczenia do jakiegokolwiek zamachu na nietykalność cielesną i psychiczną danej osoby;
- ujawnienie treści ugody zawartej w drodze mediacji jest konieczne w celu wprowadzenia w życie lub wykonania tej ugody.
Państwa mogą jednak stosować bardziej rygorystyczne środki, mające na celu zapewnienie poufności mediacji.
Podsumowanie
Zdaniem S. Pieckowskiego dyrektywa oceniana jest jako połowiczny sukces. Zachowała co prawda wszystkie istotne komponenty projektu z 2004 r., jednak jej zakres przedmiotowy został ograniczony do sporów transgranicznych. Zredukowało to potencjalny wpływ na legislacje narodowe. Wpływ dyrektywy zauważalny jest jednak w polskich regulacjach nie tylko dla sporów o charakterze transgranicznym. Przykładem może być jej art. 8 zgodnie, zgodnie z którym:
Państwa członkowskie dopilnowują, aby wygaśnięcie okresów przedawnienia w trakcie postępowania mediacyjnego nie odebrało stronom, które próbują rozwiązać spór w drodze mediacji, możliwości wszczęcia w późniejszym czasie postępowania sądowego lub arbitrażowego dotyczącego tego sporu.
Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 3 Kodeksu cywilnego, mediacja przerywa bieg przedawnienia. Postanowienia k.c. idą więc nawet dalej niż wymaga tego dyrektywa. Do spełnienia jej wymogów wystarczyłoby bowiem jedynie zawieszenie okresu przedawnienia na czas mediacji. Niewykluczone jednak, że zostanie wprowadzona nowelizacja, zmieniająca przepisy w tym zakresie.
Niezależnie od powyższego, omawiana tu dyrektywa stworzyła wspólne ramy dla prowadzenia mediacji transgranicznych w sprawach cywilnych i handlowych w niemal całej Unii Europejskiej. Konieczne wydaje się jednak pójście zdecydowanie dalej i stworzenie wspólnych regulacji dla wszystkich rodzajów mediacji, które mogą mieć charakter transgraniczny. Pomogłoby to w spopularyzowaniu mediacji i zapewnieniu lepszego poziomu usług świadczonych przez mediatorów. Szczególnie, jeśli wiązałoby się to z ustanowieniem minimalnych unijnych standardów, które winni spełniać mediatorzy.
Źródła
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE. L. z 2008 r. Nr 136, str. 3 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296, t.j. Dz.U. 2020 poz. 1575.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93, t.j. Dz.U. 2020 poz. 1740.
Pieckowski S., Mediacja gospodarcza, Difin, Warszawa, 2015.
Obraz StartupStockPhotos z Pixabay
